ترویج فرهنگ رضوی موجب به اوج رسیدن کرامت انسانی

مجتبی سلگی / جامعه ایرانی به جای اینکه در اجتماع و اخلاق و خانواده و اقتصاد و سیاست به سبک زندگی آن امام رئوف بپردازند و ایشان را سرمشق و الگوی عملی زندگی خود قرار دهند، صرفا به زیارت و توسل و تبرک جستن به آن حضرت می‌پردازند.

سبک زندگی اسلامی از دیدگاه امام رضا (ع) را نمی‌توان با اصل و فرع مشخص کرد، زیرا مبنای ایشان بر اصل توحید استوار است و ما شیعیان «رب العالمین» را اصل می دانیم؛ در صورتی که غربی‌ها «انسان» را اصل می‌دانند و رویکرد غلط آنها طوری است که انسان را به عنوان «کعبه آمال» می‌دانند، که یکی از همین تفکرات غلط مصوب کردن ازدواج با همجنسان خود بود اما سبک زندگی ما مسلمانان متأثر از «خدا باوری» است.

پیرامون مفهوم سبک زندگی تعریف‌های گوناگونی در کتب مختلف براساس دیدگاه‌های گوناگونی که اندیشمندان نسبت به نوع زندگی داشته‌اند ارائه شده است.

ﺳﺒﻚ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﻲ، ﻧﻈﺎﻡ ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ، ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻭ ﺷﻴﻮهﻫﺎﻱ ﮔﺬﺭﺍﻥ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﻓﺮﺍﻏﺖ، ﺍﻟﮕﻮﻱ ﺧﺮﻳﺪ ﻭ ﻣﺼﺮﻑ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪ، جلوه‌های ﻋﻴﻨﻲ ﺷﺄﻥ ﻭ ﻣﻨﺰﻟﺖ، ﺍﺳﺘﻔﺎﺩه ﺍﺯ ﻣﺤﺼﻮﻟﺎﺕ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮﮊﻳﻚ، ﻧﺤﻮه ﺍﺳﺘﻔﺎﺩه ﺍﺯ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، ﻧﻘﺎﻁ ﺗﻤﺮﻛﺰ علاقه‌مندی ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺩﻳﻦ، ﺧﺎﻧﻮﺍﺩه، ﻣﻴﻬﻦ، ﻫﻨﺮ، ﻭﺭﺯﺵ ﻭ ﺍﻣﺜﺎﻝ ﺁﻥ ﻣﻲ‌ﺷﻮﺩ.

اگر بخواهیم در یک جمع بندی نسبتا اجمالی تعریفی از سبک زندگی بدهیم باید بگوییم تمامی رفتار‌ها و روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی انسان که مبتنی بر باور‌ها و اعتقادات وی ظهور و بروز پیدا می‌کند در واقع سبک و روش زندگی او را شکل می‌دهد.

در عصر حاضر و با توجه به منابع و متون روایی و کتب بسیار خوبی که پیرامون امام رضا(ع) و شیوه زندگی و سیره آن حضرت وجود دارد، به خوبی می‌توانیم سبک زندگی براساس فرهنگ رضوی را برای خود و جامعه اسلامی تعریف کنیم.

امام رضا(ع) در رفتار فردی خود که یک بعد آن ارتباط با خداوند متعال است بسیار ارتباط عمیقی داشتند. سیره عبادی حضرت رضا علیه السلام به گونه‌ای زبانزد بود که هم دوست و هم دشمن به کثرت عبودیت و زهد آن حضرت معترف بودند و کسی را عابدتر از او نمی‌یافتند.

قرآن مجید برای همه اعصار درس زندگی است اما امروزه با وجود این همه معضلات و چالش‌ها و پیچیدگی هایی که در زندگی بشر وجود دارد بیش از هر زمانی مورد نیاز جامعه اسلامی است. لذا ما باید با بهره‌گیری از سیره امام رضا(ع) و کیفیت اهتمام آن حضرت به قرآن برای سبک زندگی قرآنی نیازمند برنامه ریزی هستیم.

ایمان، تقوی و پرهیزگاری از مهمترین ملاک‌های برتری شمرده شده است؛ در قرآن مجید آمده «گرامی ترین شما در نزد خداوند با تقواترین شماست» ایمان و پرهیزگاری در سیره امام رضا(ع) برتری ایشان را بر تمامی انسان‌های جویده حقیقت ثابت می‌کند.

ملاک دیگری که برتری انسان‌ها را در سبک زندگی دینی مشخص می‌کند علم و دانش است؛ خداوند در قرآن مجید دو ملاک برتری ذکر کرده؛ اول ایمان و دوم علم که ایمان را ذکر کردیم اما علم را در زندگانی و سبک زندگی اسلامی وقتی مورد مطالعه قرار می‌دهیم، می‌بینیم که اولاً یکی از صفات مهم خود حق تعالی عالم است همچنین پیامبر(ص) و تمامی معصومین و ائمه اطهار(ع) در زمان رسالت یا امامت خود اعلم زمان خویش بودند.

در سبک زندگی اسلامی انسان در برابر مشکلات راهکار دارد؛ صبر در برابر مشکلات، توکل بر خدا و تسلیم به قضای الهی همراه با برنامه‌ریزی و تلاش برای رفع مشکلات از جمله توصیه‌های اسلامی است.

امام هشتم(ع) می‌فرمایند:‌«ﻫﻴﭻ ﺑﻨﺪه‌ﺍﻱ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻛﻤﺎﻝ ﺩﺭ ﻧﻴﺎﺑﺪ ﻣﮕﺮ ﺁﻥ ﻛﻪ ﺳﻪ خصلت ﺩﺭ ﺍﻭ ﺑﺎﺷﺪ، «ﮊﺭف‌نگری ﺩﺭ ﺩﻳﻦ، ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‌ﺭﻳﺰﻱ ﻧﻴﻜﻮ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻭ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭﻱ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ.» امام رضا(ع) در این حدیث برنامه ریزی در زندگی و پایداری در برابر مصیبت‌ها و مشکلات را از حقیقت ایمان می‌داند.

در سبک زندگی اسلامی کسی که حقیقت ایمان را دریافته باشد، در برابر مشکلات کوتاه نخواهد آمد و صبر و شکیبایی خود را از دست نخواهد داد و با برنامه ریزی دقیق و ژرف‌اندیشی خود مشکل را تبدیل به یک فرصت خواهد کرد.

در حدیث دیگری امام رضا(ع) به سه سنت اشاره فرمودند که «ﻣﻮﻣﻦ، ﻣﻮﻣﻦ ﻭﺍﻗﻌﻰ ﻧﻴﺴﺖ، ﻣﮕﺮ ﺁﻥ ﻛﻪ ﺳﻪ خصلت ﺩﺭ ﺍﻭ ﺑﺎﺷﺪ: ﺳﻨﺘﻰ ﺍﺯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺵ ﻭ ﺳﻨﺘﻰ ﺍﺯ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺵ ﻭ ﺳﻨﺘﻰ ﺍﺯ ﺍﻣﺎﻣﺶ. ﺍﻣﺎ ﺳﻨﺖ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺵ، ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻥ ﺭﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﺍﺳﺖ؛ ﺍﻣﺎ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮﺵ، ﻣﺪﺍﺭﺍ ﻭ ﻧﺮﻡ ﺭﻓﺘﺎﺭﻯ ﺑﺎ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﺳﺖ؛ ﺍﻣﺎ ﺳﻨﺖ ﺍﻣﺎﻣﺶ، ﭘﺲ ﺻﺒﺮ ﻛﺮﺩﻥ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻰ ﻭ ﭘﺮﻳﺸﺎﻥ ﺣﺎﻟﻰ ﺍﺳﺖ.»

در فرمایشی آمده که ﺍﻣﺎﻡ ﺭﺿﺎ(ع) ﻓﺮﻣﻮﺩند: «ﺍﻭﻗﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﭼﻬﺎﺭ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ: ﺑﺨﺸﻰ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻯ ﻋﺒﺎﺩﺕ، ﺑﺨﺸﻰ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻯ ﻛﺎﺭ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺮﺍﻯ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺯﻧﺪﮔﻰ، ﺑﺨﺸﻰ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻯ ﻣﻌﺎﺷﺮﺕ ﻭ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﺍﺩﺭﺍﻥ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ ﻭ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻴﻮﺑﺘﺎﻥ ﻭﺍﻗﻒ ﺳﺎﺯﻧﺪ ﻭ ﺑﺨﺸﻰ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻳﺤﺎﺕ ﻭ ﻟﺬﺍﻳﺬ ﺧﻮﺩ ﺍﺧﺘﺼﺎﺹ ﺩﻫﻴﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻣﺴﺮﺕ ﻭ ﻧﺸﺎﻁ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻭ ﺷﺎﺩﻯ، ﻧﻴﺮﻭ ﻭ ﺗﻮﺍﻥ انجام ﻭﻇﺎﻳﻒ ﺩﻳﮕﺮ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺗﺄﻣﻴﻦ کنید».

۱/ بررسی رابطه سرمایه نمادین مبتنی بر الگوی ایرانی‌ ـ اسلامی با سبک زندگی اسلامی بر مبنای سیره رضوی است. با تدوین یک سؤال کلی و شش سؤال جزئی، مشخص شد سرمایه نمادین ایرانی‌ ـ اسلامی با سبک زندگی اسلامی و ابعاد آن(آموزش زندگی دینی در هر زمان، الگوسازی سیره اهل بیت(ع)، اصول عقاید دینی، اصول تولی و تبری، آموزش بندگی و عبادت و غفلت‌زدایی) رابطه معنادار دارد.

امروزه بزرگترین مشکل جامعه فاصله گرفتن از سبک رضوی است و پیروی از سیره رضوی موجب اعتلای فرهنگ جامعه می‌شود. بیگانگان خود به این سبک و همچنین به معارف اهل‌بیت عمل می‌کنند، آن‌ها علیرغم عمل خود، به مومنان سفارش می‌کنند از این ارزش‌ها دور باشند و به سبک زندگی رضوی توجه نداشته باشند. رستگاری تنها در سایه عمل بوده که بایستی در عمل، به مکتب نورانی اهل‌بیت بپیوندیم.

مفهوم سبک زندگی به رغم اهمیت کارکردگرایانه و وجه انضمامی آن، یکی از مهم ترین چهارچوب های تبیینی در مباحث جامعه شناسی و مطالعات فرهنگی در دهه های اخیر بوده است

بی‌شک سیره رضوی مملو از مباحث و دستورالعمل‌های منحصربه‌فردی برای رسیدن انسان به نیک‌بختی است؛ چون منشا آن قرآن و سیره اهل بیت (ع) است.

ترویج فرهنگ رضوی موجب به اوج رسیدن کرامت انسانی

بنابراین ترویج فرهنگ رضوی در جامعه‌ای که به نام اسلام مزین شده، موجب به اوج رسیدن کرامت انسانی می‌شود. بدیهی است سیره رضوی، فرهنگ رضوی و سبک زندگی رضوی با توجه به تاثیر آنها در علوم انسانی، تاثیری شگرف در ادب فارسی داشته و سیره و فرهنگ رضوی با توجه به وجود مرقد مطهر امام رضا (ع) در ایران اسلامی تاثیرپذیرفته، همواره سرمشق زندگی ایرانیان بوده است.

بی‌شک رسانه‌ها امروز نقش شگرفی را در فراگیری فرهنگ رضوی ایفا می‌کنند. به عقیده کارشناسان فرهنگی، رسانه‌ها می‌توانند با تبیین لزوم توجه به معارف رضوی و شخصیت امام رضا(ع) گامی اساسی در این زمینه برداشته و در رابطه با این باور عمیق مردم فرهنگ‌سازی بیشتری انجام دهند.

همچنین هنرمندان و نویسندگان نیز نقش بسیار مهم و اساسی در ترویج فرهنگ رضوی دارند. آن‌ها با خلق آثار ارزشی و فاخر می‌توانند با زبان هنر و ادب این فرهنگ غنی را برای نسل امروز تبیین و معرفی کنند. فرهنگ رضوی، فرهنگی نجات‌بخش برای جامعه امروز است؛ چراکه فرهنگ رضوی مجموعه آموزه‌های امام رضا(ع) و پدران پاک و معصومش تا پیامبر اکرم(ص) را در حکمت نظری و عملی در برمی‌گیرد.

این تعالیم همتای آموزه‌های قرآن کریم، تبیین آیه‌ها و تجسم عینی و عملی آن است. از آنجا که ائمه نور واحدند، گفتار و رفتار امام رضا(ع) جدای از سایر معصومان نیست. طبیعتا فرهنگی که امام رضا(ع) با حکمت و تدبیر از آن پاسداری کرد و در آن راه به شهادت رسید؛ فرهنگی که آدمی را در جاذبه هدف اعلای حیات به تکاپو وامی‌دارد، تمدن اصیل را برای بشریت به ارمغان می‌آورد.

علاوه بر اصول ذکر شده تا اینجا اصولی عام و همگانی وجود دارد که امام رضا(علیه السلام) و سیره رضوی با صرف نظر از موقعیت و منزلت اجتماعی افراد بر آنها تاکید می کند.

این اصول عبارتند از:

اصل مدارای با مردم؛امام رضا(علیه السلام) فرمود: ((مومن واقعاً مومن نیست مگر اینکه سه خصلت در او جمع باشد: یک خصلت از پروردگارش، خصلتی از پیامبرش و خصلتی از امامش. اما خصلتی که از پروردگارش باید دارا باشد رازداری و سرّداری است که خدای متعال می فرماید: دانای غیب و نهان است و احدی را بر اخبار غیبی مطلع نسازد، مگر رسولی را که بپسندد. اما خصلتی که از رسول خدا باید داشته باشد: مدارا و سازش با مردم است، زیرا خدای تعالی پیامبرش را به مداراکردن با مردم دستور داده است: راه گذشت و مدارا را پیش بگیر و به نیکی حکم کن و از جاهیل روی گردان باش. اما خصلتی که باید از امامش اخذ کند: صبر و شکیبایی در سختی ها و فشارهای زندگی است. و خداوند می فرماید: و در سختى (زندگى) و زیان (جسمى) و به هنگام سختى (جنگ)، شکیبایند

۲/ اصل تواضع؛امام رضا(علیه السلام) با مردم بسیار متواضع بود و متواضعانه رفتار می کرد. امام رضا(علیه السلام) هیچگاه پای خود را در برابر کسی که نشسته بود، دراز نمی کرد و در برابر کسی که روبرویش نشسته بود تکیه نمی نمود و هرگز قهقه نمی زد. خنده اش تبسم بود.

اصل نیکو سخن گفتن؛امام رضا(علیه السلام) هیچگاه دیده نشد که با سخن خود بر کسی جفا کند. او سخن کسی را قطع نمی کرد تا اینکه شخص از گفتار فارغ می شد.هیچ کس نمی توانست در خانه او صدایش را بالا ببرد، هرکس که بود.

اصل یاری ناتوان؛علی بن موسی الرضا(علیه السلام) می فرمود: (یاری کردن افراد ناتوان، از برترین صدقات است.)

اصل دوستی؛می فرمود: (دوستی با مردم نیمی از عقل است.)

اصل سخاوت؛ می فرمود: (انسان سخی به خدا نزدیک است، به بهشت نزدیک است، به مردم نزدیک است، از آتش دوزخ دور است و بخیل از بهشت دور است، از مردم دور است، به دوزخ نزدیک است. می فرمود: سخاوت درختی است در بهشت که شاخه هایش در دنیایند. هرکس به شاخه ای از شاخه های این درخت بیاویزد، داخل بهشت شده است.

منبع:
۱/ بررسی رابطه سرمایه نمادین مبتنی بر الگوی ایرانی – اسلامی با سبک زندگی اسلامی بر مبنای سیره رضوی نویسنده محمد تابان

۲/ (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج۲، ص۱۸۴، حدیث۷)